बार्शी : तालुक्यातील गौडगाव येथील रहिवाशी व पुरातत्व संशोधकाने केलेल्या संशोधनामधून गौडगाव ते कात्री रस्त्यावर तब्बल 2 हजार वर्षांपूर्वीच्या प्राचीन वस्तू सापडल्याचा दावा करण्यात आला आहे. यामुळे गौडगावच्या वैभवात भर पडली आहे. त्यामुळे गौडगाव येथील गावाचा व परिसराचा इतिहास उजेडात येण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे.
प्राचीन काळी नैसर्गिक आपत्ती जसे नदीला पूर येणे, भूकंप, परकीय आक्रमण, आग किंवा एखादा जीवघेणा रोग या मुळे मानव एका ठिकाणावरून दुसऱ्या ठिकाणी गाव, वसाहत बसत असे. अशाच प्रकारे सध्याचे गौडगाव गाव फ्लेग या महामारी मुळे एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी वसले आहे.
सध्या गावात १०० ते १५० वर्षांपूर्वीचे वाडे पाहायला मिळतात. हनुमान मंदिर आणि यमाईदेवीच्या मंदिरापाशी काही प्राचीन वीरगळ आणि प्राचीन मंदिराचे अवशेष पाहायला मिळतात. हनुमान मंदिराच्या गाभार्‍यात उत्तर चालुक्य कालिन विष्णूमूर्ती पाहावयास मिळते.
विष्णू मूर्तीच्या हाता पद्म, शंख, चक्र, गदा ही आयुध आहेत. डोक्यावरती किरीट मुकुट आहे. कानात कर्ण कुंडले आहेत. दंडात केयूर, हातात कंकण, गळ्यामध्ये ग्रिविका एकावली माळा आहे, पायात तोडे, नुपूर आहेत. अशाप्रकारे अलंकार आहेत. त्याच्या शेजारी मोठा शिवलिंग आहे. आणि एक गणेश मूर्ति आहे. शिवलींग वरून असे लक्षात येते की गावांमध्ये तत्कालीन काळामध्ये शिवमंदिर असावे. मंदिराचे काही अवशेष ही आढळून येतात. परंतु मंदिर कोठे व कसे होते हे पुराव्याअभावी सांगता येणार नाही.हे मंदिर उत्तर चालुक्य कालिन असावे असा अंदाज आहे.
गौडगांव गावाच्या उत्तरेला गौडगांव कात्री रोडवर डाव्या बाजुला वाडी (गावठाण) म्हणून ठिकाण आहे. तिथे सर्वेक्षण केले असता, काही अवशेष मिळाले आहेत. त्यामध्ये मृद्-भांड महत्वपूर्ण आहेत. सातवाहन काळातील मृद्-भांडचे भग्न लाल रंगाचे तुकडे प्राप्त झाले. त्याच बरोबर आंध्राकिसक्रॉस वियर हे प्रसिद्ध मृद्-भांड प्राप्त झाले. हे या भागातील महत्वपूर्ण संशोधन ठरेल.
आंध्रा किसक्रॉस वियर हे सातवाहन कालखंडाशी सलग्नीत आहे. या ठिकाणी सुपारी आकाराचे भाजलेल्या मातीचे मणी मिळाला. त्याच बरोबर निळ्या आकाराचा मणी ही प्राप्त झाला. प्राचीन काळातील बांगड्या भग्न अवस्थेत प्राप्त झाल्या, ज्या शंखा पासून बनवलेल्या होत्या. छोट्या आकाराचे ब्लेज जे कॅल्सीडोनी पासून बनवलेले प्राप्त झाले. कार्लेनियन, अॅगेट आणि हिरव्या आकाराचे मौल्यवान दगड मिळाले. एक बहामनी कालखंडातील तांब्याचे नाणे प्राप्त झाले आणि एक दोन्ही बाजूनी सपाट असलेले नाणे मिळाले. या ठिकाणी हाडे जास्त प्रमाणात मिळतात.असे दसवंत यांनी सांगितले.
कोट
सध्या ह्या भागावर शेती केली जाते. वरील मिळालेल्या अवशेषावरून याचा कालखंड सातवाहन पर्यंत जातो.
तर पुढील सविस्तर अभ्यासासाठी इथे उत्खननाची गरज असल्याचेही म्हटले जात आहे.
महेश दसवंत – इतिहास व पुरातत्व अभ्यासक.