सहसा मंदिरांची नावे त्यामध्ये बसलेल्या देवतांच्या नावावर ठेवली जातात, परंतु भारतात असे एक मंदिर आहे, ज्याचे नाव कोणत्याही देवाचे नाव नसून ज्याने ते बांधले आहे. असे वैशिष्ट्य असलेले हे कदाचित जगातील एकमेव मंदिर असल्याचे मानले जाते. हे रामप्पा मंदिर म्हणून प्रसिद्ध आहे, जे तेलंगणातील मुलुगु जिल्ह्यातील वेंकटपूर मंडळाच्या पालमपेट गावात एका खोऱ्यात वसलेले आहे. पालमपेठ हे छोटेसे गाव असले तरी शेकडो वर्षांपासून येथे वस्ती आहे.
रामप्पा मंदिरात भगवान शिव विराजमान आहेत, म्हणून ते ‘रामलिंगेश्वर मंदिर’ म्हणूनही ओळखले जाते. या मंदिराच्या उभारणीची कथा फारच रंजक आहे. असे म्हणतात की इसवी सन १२१३ मध्ये आंध्र प्रदेशातील काकतिया वंशाचे महाराज गणपती देव यांच्या मनात अचानक शिवमंदिर बांधण्याची कल्पना आली. यानंतर त्याने आपले कारागीर रामप्पा यांना वर्षानुवर्षे टिकेल असे मंदिर बांधण्याची आज्ञा दिली.
रामाप्पा मंदिर – फोटो: सोशल मीडिया
रामप्पानेही आपल्या राजाच्या आज्ञेचे पालन करून आपल्या कलाकुसरीने एक भव्य, सुंदर आणि विशाल मंदिर बांधले. असे म्हणतात की ते मंदिर पाहून राजाला इतका आनंद झाला की त्याने त्या कारागिराच्या नावावरून हे नाव ठेवले. 13व्या शतकात भारतात आलेला प्रसिद्ध इटालियन व्यापारी आणि संशोधक मार्को पोलो यांनी या मंदिराला ‘मंदिरांच्या आकाशगंगेतील सर्वात तेजस्वी तारा’ म्हटले आहे.
रामाप्पा मंदिर – फोटो: सोशल मीडिया
800 वर्षांहून अधिक काळ लोटल्यानंतरही हे मंदिर पूर्वीसारखेच मजबूत उभे आहे. काही वर्षांपूर्वी अचानक लोकांच्या मनात प्रश्न निर्माण झाला की, हे मंदिर इतके जुने आहे, तरीही ते का तुटत नाही, तर यानंतर बांधलेली अनेक मंदिरे तुटून भग्नावस्थेत बदलली आहेत. ही बाब पुरातत्व विभागापर्यंत पोहोचल्यानंतर त्यांनी मंदिराची तपासणी करण्यासाठी पालमपेठ गावात पोहोचले. कितीतरी प्रयत्न करूनही हे मंदिर आजतागायत इतके भक्कम कसे उभे आहे याचे रहस्य त्यांना कळू शकले नाही.
रामाप्पा मंदिर – फोटो: सोशल मीडिया
मंदिराच्या मजबुतीचे रहस्य जाणून घेण्यासाठी पुरातत्व विभागाच्या तज्ज्ञांनी दगडाचा तुकडा कापला, त्यानंतर हे धक्कादायक सत्य समोर आले. खरं तर तो दगड खूप हलका होता आणि तो पाण्यात टाकल्यावर तो पाण्यात बुडण्याऐवजी तरंगत होता. तेव्हाच मंदिराच्या मजबुतीचे रहस्य कळले की जवळपास सर्वच प्राचीन मंदिरे त्यांच्या वजनदार दगडांच्या वजनामुळे तुटलेली आहेत, परंतु हे मंदिर अतिशय हलक्या दगडांनी बांधण्यात आले आहे, त्यामुळे हे मंदिर तुटत नाही.
रामाप्पा मंदिर परिसरात नंदी मंडप – फोटो: सोशल मीडिया
आता सर्वात मोठा प्रश्न होता की असे हलके दगड आले कुठून, कारण असे दगड संपूर्ण जगात कुठेही आढळत नाहीत, जे पाण्यात तरंगू शकतात (राम सेतूचे दगड वगळता). मग रामाप्पाने स्वतः असे दगड बनवले का आणि तेही 800 वर्षांपूर्वी? त्यांच्याकडे असे तंत्र होते का की ज्यामुळे दगड पाण्यात तरंगतील इतके हलके होतील? हे सर्व प्रश्न आजही प्रश्‍नच आहेत, कारण त्यांचे रहस्य आजपर्यंत कोणालाही कळू शकलेले नाही.