नवी दिल्ली । तीन वर्षांनंतर जेव्हा देश स्वातंत्र्याचा 75 वा वर्धापन दिन साजरा करतो तेव्हा राष्ट्रपती भवन ते इंडिया गेट व त्याभोवती बरेच बदल होतील. नवीन संसद भवन आणि नवीन केंद्रीय सचिवालय. पहिले निविदा उघडल्यानंतर नवीन संसद भवन बांधणीची प्रक्रिया गुरुवारी सुरू झाली. यासह, असे केंद्रीय सचिवालय देखील तयार केले जाईल, ज्यामध्ये संपूर्ण सरकार एकत्र बसू शकेल. सेंट्रल व्हिस्टा राष्ट्रपती भवन ते इंडिया गेटपर्यंत विकसित केला जाईल.
यासाठीचे नगरविकास मंत्रालयात गुरुवारी पहिल्या निविदा उघडण्यात आल्या व त्यासाठी विनंती अर्ज (आरएफपी) 2 सप्टेंबर रोजी जाहीर करण्यात आला. मंत्रालयाच्या उच्चस्तरीय सूत्रांनी दिलेल्या माहितीनुसार, देशाची राजधानी दिल्लीतील राष्ट्रपती भवन ते इंडिया गेटपर्यंत सेंट्रल व्हिस्टाच्या पुनर्बांधणीचे काम 30 जानेवारी 2020 पासून सुरू केले जाईल. कोणत्याही परिस्थितीत नोव्हेंबर 2020 पर्यंत हे पूर्ण करण्याचे लक्ष्य आहे, जेणेकरून पुढच्या वर्षी 26 जानेवारी 2021 ची परेड येथे आयोजित केली जाईल.
हजारो खासदारांच्या बसण्याची व्यवस्था
सूत्रांच्या माहितीनुसार, देशांतर्गत आणि जागतिक आर्किटेक्ट आणि नियोजन कंपन्यांना आरएफपीमध्ये आमंत्रित केले गेले आहे. नवीन संसद भवनाचे आकारमान असे असेल की त्यात एक हजारांपर्यंत खासदारांची बसण्याची व्यवस्था असेल. हे भविष्यात केले जाईल. मंत्र्यांप्रमाणेच राजकीय पक्षांचे खासदार आणि त्यांचे वैयक्तिक सहाय्यक यांच्या बैठकीसाठीही योग्य व्यवस्थेचा विचार केला जात आहे. विद्यमान संसद भवनात जागेचा तुटवडा आहे. ही बाब निरंतर विविध मंचांवर उठविली जात आहे आणि स्वत: लोकसभेचे सभापती ओम बिर्ला यांनीही व्यक्त केले आहे.
नवीन संसद भवन व केंद्रीय सचिवालय पुढील अडीच वर्षांच्या गरजा लक्षात घेऊन प्रस्तावात तयार करण्यात येणार असल्याचे सूत्रांनी सांगितले. विद्यमान संसद भवनात अतिरिक्त जागा तयार करण्याच्या प्रस्तावावरही विचार केला जात आहे. परंतु हे शक्य नसल्यास संसदेची नवीन इमारत बांधली जाईल. यासाठी राष्ट्रपती भवनाच्या मागील जागेचा उपयोग करता येईल.
नगरविकास मंत्रालयाच्या सूत्रांचे म्हणणे आहे की केंद्रीय सचिवालयातील 70 हजाराहून अधिक कर्मचार्यांसाठी समान केंद्रीय सचिवालय स्थापन केले जाईल. मंत्रालयांचे सर्व विभाग एकाच वेळी तयार केले जातील जेणेकरून कामकाज सुलभ होईल. असे म्हटले जाते की सध्या अशी काही मंत्रालये आहेत ज्यांचे विभाग वेगवेगळ्या 47 ठिकाणी आहेत. मंत्रालये काढून इमारती बांधण्याची योजना आहे. संसद भवनाच्या सभोवतालच्या स्वतंत्र मंत्रालयाच्या इमारती हटवाव्यात आणि त्यासाठी जागा तयार करावी लागेल हे उघड आहे.
परंतु उत्तर ब्लॉक, दक्षिण ब्लॉक आणि संसद भवन त्यांना हेरिटेज इमारती म्हणून घोषित करून संरक्षित केले जाईल. जुन्या असल्या या इमारती हेरिटेज प्रकारात आहेत. परंतु येथे मंत्रालये ठेवता येणार नाहीत. असे म्हटले गेले आहे की या इमारती भूकंप प्रतिरोधकदेखील नाहीत, ज्यास असुरक्षित म्हणून वर्गीकृत केले गेले आहे.
उच्चस्तरीय सूत्रांनी सांगितले की, सध्या केंद्रीय मंत्रालये त्यांच्या विविध विभागातील कर्मचार्यांना बसण्यासाठी खासगी इमारती भाड्याने देतात, ज्यावर दरवर्षी 1000 कोटी रुपये खर्च करावे लागतात.
कोणत्याही देशाच्या राजधानीत सेंट्रल व्हिस्टा हे सर्वात सुंदर स्थान आहे. राजधानी दिल्लीच्या विविध पर्यटनस्थळांच्या तुलनेत बहुतेक पर्यटक राष्ट्रपती भवन ते इंडिया गेटवर येतात. मंत्रालयाच्या सूत्रांचे म्हणणे आहे की तीन किलोमीटर लांबीचे हे स्थान आंतरराष्ट्रीय दर्जाचे नाही. सरकारची पहिली प्राथमिकता ते सुंदर बनविणे असेल.
2020 पर्यंत पूर्ण करण्याचे लक्ष्य
26 जानेवारी 2020 च्या प्रजासत्ताक दिन परेडची संपूर्ण प्रक्रिया 30 जानेवारी रोजी बीटिंग रिट्रीट परेडने संपेल. त्वरित या संपूर्ण क्षेत्राच्या विकासाचे काम सुरू होईल. नोव्हेंबर 2020 पर्यंत हे पूर्ण करण्याचे लक्ष्य आहे, जेणेकरून जानेवारी 2021 च्या प्रजासत्ताक दिनाची परेड भव्यतेने केली जाऊ शकेल. परेडच्या तयारीसाठी तात्पुरते बांधकाम करण्याचे काम करण्यासाठी अतिरिक्त पैसे खर्च केले जात असले तरी संपूर्ण परिसर किमान दोन महिने बंद ठेवावा लागतो.
आर्किटेक्ट आणि नियोजन कंपनीच्या निवडीची प्रक्रिया कोणत्याही परिस्थितीत 15 ऑक्टोबरपर्यंत पूर्ण होईल. निवडलेली कंपनी आवश्यकतेनुसार आपली रचना संपूर्णपणे सादर करेल. ते मान्य किंवा नाकारण्यासाठी उच्चस्तरीय समिती स्थापन केली जाईल. डिझाईन आणि अप्रचलित इमारती काढल्या जातील.
काही महत्त्वपूर्ण तथ्ये
सन 2022 पर्यंत संसद भवनाची नवीन इमारत तयार होईल.
नोव्हेंबर 2020 पर्यंत सेंट्रल व्हिस्टा विकसित केला जाईल.
कालबाह्य झालेल्या रेल भवन, कृषी भवन, शास्त्री भवन, उद्योग भवन, निर्माण भवन, संसदेची अॅनेक्सी बिल्डिंग, लष्कराची इमारत, हवाई दल इमारत, कामगार दल आणि संशोधन इमारती या हटवल्या जाऊ शकतील.
नवीन सचिवालयातील कनेक्टिव्हिटीची दखल घेतली जाईल.